Vier perspectieven op de volksgezondheid (VTV-2014)

In het kader van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014 (VTV-2014) (1-5) formuleerden we vier perspectieven op onze volksgezondheid. Dat deden we samen met meer dan 100 stakeholders van binnen en buiten de zorg (2). De perspectieven zijn met opzet eenzijdig geformuleerd. Dit maakt de diversiteit in opvattingen over de volksgezondheid expliciet (1, 2). Zo kunnen de perspectieven helpen bij het verhelderen van discussies tussen verschillende partijen. In dit geval over het nieuwe coronavirus, de maatregelen en COVID-19 (7).

Perspectief ‘Op en top gezond’

Dit is vanaf de eerste berichten over de uitbraak in Wuhan het leidende perspectief geweest. Niet alleen in het beschrijven van de pandemie, maar ook in keuzes voor beleidsmaatregelen. De maatregelen waren primair gericht op het beperken van het aantal besmettingen, het voorkomen van overbelasting van ziekenhuizen en IC Intensive care (Intensive care)’s, en het voorkomen van sterfte. Aan de hand van kwantificeerbare indicatoren werd het beleid gemonitord. Na enige tijd kwam er ook kritiek op deze benadering (8). Zo stuurde een groep artsen begin juli een brandbrief (9). Ze wezen onder meer op de negatieve gezondheidseffecten van de uitgestelde niet-coronazorg. Daarnaast voorzagen ze andere gevolgen voor kwetsbare groepen en op de economie, die niet op de voorgrond staan in dit perspectief.

Perspectief ‘Iedereen doet mee’

In dit perspectief staat ’kwetsbaar’ voor maatschappelijke kwetsbaarheid in plaats van kwetsbaarheid voor het virus. Vanuit dit perspectief is het belangrijk juist de maatschappelijk kwetsbaren te beschermen. Ook tegen de maatregelen, die hen vaak extra raken (10). Denk aan kinderen in achterstandsgezinnen zonder laptop, die niet mee kunnen doen met online onderwijs. Of aan laagopgeleide werknemers die moeten doorwerken onder gevaarlijke omstandigheden of hun baan verliezen. In de loop van de crisis kwam hier meer aandacht voor (11).

Perspectief ‘Heft in eigen handen’

In beleidsstukken van vóór de coronacrisis was veel aandacht voor autonomie, eigen regie en samen beslissen. Onder druk van de pandemie bleek daar in het beleid en de zorg ineens veel minder ruimte voor (12, 13). Zoals hoogleraar langdurige zorg en dementie Anne-Mei Thé zei over de bewoners van verpleeghuizen: “Waar ik de grootste moeite mee had, was het feit dat er in de buitenwereld een intelligente lockdown gold en dat er een groep in de samenleving was waarvoor alle keuzes gemaakt werden. Ze werden allemaal op dezelfde manier behandeld, zonder autonomie of eigen keuzes” (14). Op de IC’s is zelfregie praktisch onmogelijk, omdat opgenomen COVID-19 patiënten heel erg ziek zijn. Daarom vragen huisartsen hun oudere patiënten of ze zich op de IC wilden laten opnemen als ze onverhoopt besmet zouden raken (15).  Inmiddels is er ook in het beleid meer ruimte ontstaan voor inspraak en maatwerk. Hierbij maakt het beleid bij maatregelen onderscheid naar verschillende doelgroepen (16).

Perspectief ‘Gezonde welvaart’

Doel in dit perspectief is om de zorg betaalbaar te houden en welvaart te behouden, ook voor toekomstige generaties. Onder normale omstandigheden is dit vaak een perspectief dat dwingt tot het maken van keuzes. Iedere euro kan immers maar een keer worden uitgegeven. Al vrij snel in de coronacrisis is besloten om ruimhartig de reserves aan te spreken. Verzekeraars laten ziekenhuizen niet failliet gaan, net zoals de regering ondernemers massaal ondersteunt. Uiteraard moet dat wel terugbetaald worden, maar nu nog niet (17). Voorzichtig komt de aandacht voor de kosten per gewonnen levensjaar en voor verspilling in de zorg - een belangrijk thema in dit perspectief - weer terug in de maatschappelijke discussies . 

Kijken vanuit meer perspectieven

Nu de coronacrisis langer gaat duren, helpt het om expliciet vanuit alle perspectieven naar de problemen en oplossingen te kijken (7). En ze alle vier mee te wegen bij nieuwe beleidsmaatregelen. Zo kunnen onbedoelde negatieve bijeffecten expliciet gemaakt worden en zo mogelijk worden voorkomen (1, 2, 5, 7). Daarnaast kunnen maatregelen gericht op één doel positieve ‘bijeffecten’ hebben op ander doelen (1, 2). Tot slot hebben we niet allemaal hetzelfde beeld van een wenselijke toekomst (1, 2). De perspectieven kunnen helpen om die diversiteit niet te vergeten.