Vergrijzing blijft de stuwende kracht achter ouderdomsziekten

Veranderingen in het vóórkomen van aandoeningen in de toekomst worden in belangrijke mate bepaald door de doorzettende vergrijzing. We hebben te maken met een dubbele vergrijzing. We worden gemiddeld ouder, maar ook de naoorlogse babyboomers – nu rond de 70 jaar oud -  zullen de komende jaren de hogere leeftijden bereiken. Zo neemt het aantal 65-plussers met 1,4 miljoen toe tussen 2020 en 2040. Deze toename komt voor meer dan de helft op het conto van 80-plussers. De vergrijzing zal ook meer en meer zichtbaar worden in het vóórkomen van ouderdomsziekten. Vooral ouderen met specifieke aandoeningen  hebben een groter risico op een ernstig beloop van COVID-19 (1). Het gaat dan bijvoorbeeld om mensen met chronische luchtweg- of longproblemen, chronische hartpatiënten of  diabetespatiënten met complicaties. De toename van deze (ouderdoms)ziekten, zal bij een volgende coronagolf vaker tot een ernstiger beloop van COVID-19 kunnen leiden.

In de toekomst meer ziekten

De vergrijzing gaat gepaard met meer (ouderdoms)ziekten. Het percentage mensen dat bij de huisarts geregistreerd staat met één of meerdere chronische aandoeningen, stijgt in het Trendscenario van 57% (9,9 miljoen) in 2018 naar 60% (11,4 miljoen) in 2040. Artrose, nek- en rugklachten en bovenste luchtweginfecties zijn in 2040 naar verwachting de meest voorkomende aandoeningen. De toename van artrose is mede te verklaren doordat overgewicht, een risicofactor van artrose, in de toekomst zal toenemen. De aandoeningen die sterk toenemen, zijn vaak ouderdomsziekten. Zo zien we tussen 2018 en 2040 een verdubbeling van het aantal mensen met dementie.

Ook meer ziekten tegelijkertijd in de toekomst

Het hebben van onderliggende gezondheidsproblemen, vaak meerdere tegelijkertijd (multimorbiditeit), verhoogt het risico op een ernstiger beloop van een ziekte als COVID-19. Het percentage mensen dat bij de huisarts geregistreerd staat met twee of meer chronische aandoeningen, neemt toe van 31% (5,3 miljoen mensen) in 2018 naar ruim 34% in 2040 (6,6 miljoen mensen). Deze toename komt grotendeels voor rekening van de groep met drie of meer chronische aandoeningen. Voor deze groep zijn de percentages 17,4% (3,0 miljoen mensen) in 2018 en 21,2% (4,0 miljoen mensen) in 2040. In 2018 had 43% van de Nederlanders geen chronische aandoening. Dit percentage daalt tot 40% in 2040. Deze cijfers zijn een weergave van de mensen die ooit een registratie van een chronische ziekte in hun huisartsdossier hebben gehad. Ze geven geen informatie over de hoeveelheid zorg die mensen gebruiken voor hun aandoeningen of hoe gezond of beperkt mensen zich voelen.

Ziektelast als overkoepelende maat om ziekten te vergelijken

Ziekten die veel voorkomen, veroorzaken niet per definitie veel ziektelast. Dat heeft met de ernst van de ziekte te maken. Een bovenste luchtweginfectie zal over het algemeen veel minder ernstig zijn dan bijvoorbeeld longkanker. De ziektelast wordt uitgedrukt in DALY’s (Disability-Adjusted Life Years) (3). Dit is een maat voor gezonde levensjaren die verloren gaan door ziekte (ziektejaarequivalenten) of vroegtijdig overlijden (verloren levensjaren). Deze maat maakt het mogelijk om ziekten onderling beter te vergelijken. Zo is de ziektelast van COVID-19 van de eerste golf geschat op 58.500  DALY’s als we uitgaan van bevestigde besmettingen, en 87.900 DALYS als we ook vermoedelijke COVD-19 gevallen meerekenen. Hiermee zou COVID-19 in 2020 nog buiten de top tien van de ziektelast vallen. Het totaal aantal DALY’s voor COVID-19 is waarschijnlijk nog hoger in 2020. Dit komt omdat niet alle gevallen van COVID-19 in de eerste golf zijn meegenomen. Soms is het immers niet bevestigd dat iemand COVID-19 heeft. Ook zal het aantal DALY’s in 2020 nog hoger worden door de gevolgen van tweede golf van SARS-CoV-2. Mogelijk komt COVID-19 daarmee rond plek tien in de top 10 van ziektelast terecht.

In 2040 dezelfde aandoeningen in de top 10 van ziektelast als in 2018

Als we kijken naar de ranglijst van ziektelast, zien we dat dementie in 2040 bovenaan staat. Dementie staat nu nog op plaats acht. Artrose en coronaire hartziekten zijn de tweede en derde grootste veroorzakers van ziektelast in 2040. De ranglijst is gebaseerd op een selectie van de belangrijkste aandoeningen. Hoewel de aandoeningen in de top 10 niet veranderen, verschuift de volgorde wel. Het meest opvallend is de sterke toename van de ziektelast veroorzaakt door dementie en artrose. Voor dementie wordt dit vooral verklaard door een grote stijging in de sterfte. Voor artrose ligt de verklaring in een grote stijging in het vóórkomen ervan die mede te maken heeft met een stijging van overgewicht.

Tabel: Top tien van aandoeningen met de hoogste ziektelast (DALY) in 2018 en 2040 (RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu)).

Bijna helft ziektelast veroorzaakt door drie groepen aandoeningen

Nieuwvormingen, hart- en vaatziekten en aandoeningen aan het bewegingsstelsel zijn de diagnosegroepen die 45% van alle ziektelast veroorzaken. Dit percentage verandert niet veel in de periode tot 2040. Onder nieuwvormingen vallen goedaardige en kwaadaardige nieuwvormingen (kanker). De diagnosegroep psychische stoornissen staat zowel in 2018 als in 2040 op de vierde plaats, maar het verschil met de top drie is veel kleiner geworden. Ook de diagnosegroep ziekten van het zenuwstelsel en zintuigen zal flink stijgen tussen 2018 en 2040. De stijging van deze twee groepen komt vooral door een grote stijging in de sterfte aan dementie. Er zijn verschillende vormen van dementie. Deze vallen onder psychische stoornissen dan wel aandoeningen van het zenuwstelsel en zintuigen.