Update Trendscenario voor de c-VTV In de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) rapporteert het RIVM elke vier jaar over de ontwikkeling van de volksgezondheid in Nederland. (In de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) rapporteert het RIVM elke vier jaar over de ontwikkeling van de volksgezondheid in Nederland.)

Het Trendscenario geeft inzicht in de toekomstige maatschappelijke opgaven voor volksgezondheid en zorg. Het Trendscenario is een verkenning van mogelijke toekomsttrends tussen nu en 2040, met als uitgangspunt dat we op huidige voet doorgaan. Dus zonder wijzigingen in het beleid of extra maatregelen (beschrijving methode Trendscenario). Het Trendscenario in deze c-VTV is een actualisatie van het Trendscenario uit de VTV-2018.  Vervolgens was de vraag of en hoe de coronapandemie deze toekomstige ontwikkelingen zal gaan beïnvloeden. Wat is bijvoorbeeld de mogelijke impact van coronamaatregelen op roken en overgewicht? Welke invloed hebben de maatregelen op de mate van eenzaamheid die ouderen ervaren? En wat zijn de gevolgen daarvan bij mogelijke toekomstige uitbraken? Om daar meer inzicht in te geven, hebben we drie scenario’s ontwikkeld van mogelijke toekomstbeelden.

Wat waren de belangrijkste toekomsttrends vóór de coronapandemie?

Sterfte en levensverwachting

• De levensverwachting stijgt door naar 85,4 jaar in 2040.
• Het aantal mensen ouder dan 80 jaar neemt toe met 800 duizend toe tot 1,6 miljoen in 2040.

Ziekten en aandoeningen

• Dementie wordt veruit de belangrijkste doodsoorzaak.
• Psychische stoornissen blijven bij mensen onder de 40 jaar de belangrijkste oorzaak van ziektelast.
• Kanker en hartvaataandoeningen blijven de meeste ziektelast veroorzaken.

Leefstijl en gedrag

• Roken is met ruim 9% de belangrijkste oorzaak van ziektelast, gevolgd door ongezonde voeding met ruim 8%.
• Het percentage rokers daalt van 22% in 2018 naar 14% in 2040.
• Het percentage overgewicht stijgt van 50% in 2018 naar 62% in 2040.

Bredere determinanten van gezondheid

• Milieu en arbeid zijn nu verantwoordelijk voor 4,5% en 4% van de ziektelast.
• Gezondheidseffecten van klimaatveranderingen, zoals hittestress en slaapverstoring, nemen in de toekomst toe.
• Druk en drukte nemen toe. Dit heeft mogelijk negatieve gevolgen voor de mentale gezondheid bij onder andere jongeren en jongvolwassenen.

Bredere uitkomsten van gezondheid

• De ervaren gezondheid blijft stabiel, ondanks de vergrijzing.
• Ouderen ervaren steeds minder beperkingen om lichamelijk actief te zijn.
• Het aantal eenzame 75-plussers stijgt met 700 duizend.
• Het aantal mensen dat onvoldoende regie ervaart over hun eigen leven, neemt toe.

Gezondheidsverschillen

• Gezondheidsverschillen manifesteren zich langs verschillende scheidslijnen. Opleidingsniveau blijft een belangrijke scheidslijn voor gezondheid.
• Het aantal mensen dat rookt neemt sneller af onder hogeropgeleiden.
• Ernstig overgewicht (een body mass index van meer dan 30) neemt sterker toe bij lageropgeleiden.
• Tussen hoger- en lageropgeleiden is het verschil in levensverwachting 5 jaar, en 14 jaar in gezonde levensverwachting.

Zorg en zorguitgaven

• De zorg verandert door technologie en door een veranderende rol van de patiënt.
• Zorguitgaven groeien met gemiddeld bijna 3% per jaar en stijgen van 88 miljard in 2017 naar ruim 170 miljard in 2040.
• De stijging van zorguitgaven komt voor een derde deel door bevolkingsgroei en vergrijzing en voor twee derde door technologie.

Hoe verloopt de pandemie en beïnvloedt het de toekomsttrends?

Onze kennis over het nieuwe coronapandemie en haar gevolgen neemt steeds verder toe, maar is nog steeds verre van volledig. Zo is er nog veel onzekerheid over een toekomstig verloop van de verspreiding van het virus.

Verder is er bijvoorbeeld nog veel onduidelijk over de economische gevolgen. En ook hoe deze gevolgen zichtbaar worden bij verschillende bevolkingsgroepen. Verder is het onzeker welke maatregelen er in de toekomst komen, en hoe groot het draagvlak voor de maatregelen dan is. Bovendien weten we nog niet hoe veerkrachtig de samenleving blijkt. En hoe de pandemie en mogelijke maatregelen het gedrag van mensen op de langere termijn beïnvloedt.

Bij de duiding van de gevolgen van de coronapandemie voor gezondheid en zorg is het belangrijk met deze onzekerheden rekening te houden. Het is alleen nog onduidelijk hoe deze onzekerheden onderling samenhangen en hoe ze de gezondheid precies beïnvloeden. Om die reden verkennen we de toekomstige ontwikkelingen aan de hand van drie scenario’s. Andere relevante onzekerheden, zoals de mogelijke economische terugval, de coronamaatregelen en het gedrag, komen aan bod bij de verschillende thema’s: covid-19, gezondheid, zorg en leefomgeving.

Drie scenario’s voor SARS-CoV-2

De scenario’s geven inzicht in het mogelijke verloop van het virus. Deze drie scenario’s zijn gebaseerd op de scenario’s van het CIDRAP (Center for Infectious Disease Research and Policy). De effecten van een mogelijk vaccin zijn niet meegenomen bij de scenario’s.

Op het moment van publicatie heeft Nederland te maken gehad met een eerste en tweede golf, met vergelijkbaar patroon en toch variaties op hoogte en duur. Van de drie scenario’s waarmee we de toekomst verkennen komt dit het meest overeen met het golf scenario. Echter, wanneer we er met maatregelen en gedrag in er in slagen het SARS-COV-2 virus te bestrijden komen de andere twee scenario’s in beeld. Met de ontwikkeling van een vaccin komen de scenario’s lager uit. Vooralsnog is het nog steeds onzeker welk van de  scenario’s het toekomstbeeld van de komende jaren gaat bepalen.

Het heeft ook beperkingen om met scenario’s te werken. Ten eerste beslaan de scenario’s niet de gehele bandbreedte aan alle mogelijke toekomsten. Zo kan een (effectief) vaccin mogelijk de golven in deze scenario’s dempen of zelfs uitdoven. Ten tweede is het mogelijk dat de coronamaatregelen bij een nieuwe uitbraak toch niet voldoende zijn om deze uitbraak in te dammen. De ziekenhuisopnamen en IC-bezetting kunnen dan hoger uitkomen dan het hoge golf scenario wat kan leiden tot een overschrijding van de zorgcapaciteit. De verkenning met de gekozen drie scenario’s geeft dan ook niet álle mogelijke toekomsten weer.